Een en al vrouw

Een en al vrouw laat je kennismaken met verrassende biografieën van bijzondere vrouwen. Raskin noemt hen femmes fatales. Niet in de zin van verleidsters, maar van vrouwen die 'God Lot stevig heeft aangepakt en sterk heeft getekend'.

Joke Spaey, divazine.be

Over het boek

Van negen boekbesprekingen voor De Standaard der Letteren maakte Brigitte Raskin negen vrouwenportretten. Van die teksten van Raskin en negen schilderijen van Rineke Marsman maakte de Nederlandse uitgeverij Brokaat haar unieke boek van 2002, Een en al vrouw, een verzamelobject.

De geportretteerde meisjes en vrouwen zijn bekend, onbekend of miskend en alle negen intrigerend:

• het kindermoordenaresje Mary Bell (1957),
• het onderduikstertje Anne Frank (1929-1945),
• het kunstenaresje Marie Bashkirtseff (1858-1884),
• de gemankeerde Franse koningin-moeder Marie-Caroline de Berry (1798-1884),
• de valse Anastasia Franziska Schanzkowska (1896-1984),
• de filmdiva Mia Farrow (1945),
• de kunstenaarsmuze Alma Mahler (1879-1964),
• de Nederlandse schrijfsters Elisabeth Keesing (1911-2003)
• en Maria Dermoût (1888-1962).

Fragmenten

voorwoord

LEVENSLESSEN

Het begint met nieuwsgierigheid.
Marie Bashkirtseff? Nooit van gehoord. Maar ze moet bekend zijn, want in de mooie reeks "privédomein" is "een keuze uit haar dagboeken" verschenen.
Mary Bell? Leuke naam. Maar ik vind het vreemd dat haar levensverhaal is geschreven door de journaliste die naam maakte met een biografie van Albert Speer, de nazi-architect.
Mia Farrow. Mij bekend als actrice. Maar wat bezielt haar om zoveel kinderen te willen en hoe kwam ze aan de Koreaanse dochter met wie Woody Allen haar bedroog?
Maria Dermoût. Haar Verzameld Werk is mijn lievelingsboek, en nu is er Geheim Indië over haar leven.
Toegegeven, ik ben even nieuwsgierig naar mannen als naar vrouwen. Bijvoorbeeld naar Charles Lindbergh. "Geluksvlieger, ongeluksvader" betitelde ik mijn bespreking van zijn biografie door A. Scott Berg. Sinds ik dat boeiende boek heb gelezen, denk ik dikwijls aan Lindbergh en verwijs ik in gesprekken naar zijn belevenissen. Ik onthoud dat hij zijn historische vlucht over de oceaan ondernam in 1927, voor mij nu een referentiejaar.

Maar aan mannenlevens kan ik me niet spiegelen, en met vrouwen kan ik meeleven. Alma Mahler raakt me meer dan Charles Lindbergh. Als ik in gesprekken naar haar belevenissen verwijs, wil ik ook iets over mezelf en over la condition féminine zeggen.
Toen ik in de jury van de Anna Bijns Prijs 1993 zat, was het werk van Elisabeth Keesing voor mij een revelatie. Ik wil mijn schrijverschap niet inruilen tegen dat van haar, maar aan Het volk met lange rokken had ik graag meegewerkt. Dr. Keesing portretteert in dat boek geleerde zeventiende-eeuwse dames als Anna Roemers Visscher, naar wie de heren "als naar een aangekleed aapje" keken.

In de galerij waar ik u binnenleid, hangen dan ook alleen portretten van vrouwen. Twee van hen leefden in de negentiende eeuw, de zeven anderen in de twintigste. Mooie vrouwen, artistieke vrouwen, tragische vrouwen, intrigerende vrouwen. Het liefst kondig ik hen aan als femmes fatales, althans in de betekenis die ik aan die uitdrukking geef: vrouwen die God Lot stevig heeft aangepakt en sterk heeft getekend. Dat femme fatale doorgaans synoniem is met verleidster, vind ik even ergerlijk als dat femme savante synoniem werd met blauwkous. Anne Frank werd geen vrouw, bleef voor altijd een tienermeisje. Toch verpersoonlijkt zij voor mij de fataliteit, is ook zij een femme fatale.
De negen vrouwen die ik in Een en al vrouw bijeenbreng, zijn om uiteenlopende redenen bekend of miskend. Zie haar eens anders, Anna Anderson, de valse Anastasia. Haar portret is getekend door de Ierse Mary Morrissy, die haar onderwerp zo ongewoon heeft aangepakt dat ook zij me intrigeert.
Want de vrouwen in mijn galerij hebben andere boeiende vrouwen meegebracht, behalve hun moeders, vriendinnen en dochters, ook biografen, journalistes, romancières. Ze hebben onvermijdelijk ook mannen meegebracht, vader Otto Frank, vriend Woody Allen, echtgenoot Gustav Mahler, minnaar Oskar Kokoschka, geheime liefde Aldert Brouwer en de andere mannen van hun leven. Twee vrouwen worden door een mannelijke biograaf gechaperonneerd, Maria Dermoût door Kester Freriks en Marie-Caroline de Berry, alias De schele hertogin, door Frédéric Bastet. Die laatste heeft op zijn beurt andere beroemdheden meegebracht, Chopin en George Sand, Liszt en Marie d’Agoult, de hoofdpersonen in zijn Helse liefde.

De negen vrouwenportretten zijn boekbesprekingen. Daarom zijn ze behalve door mijn nieuwsgierigheid ook door mijn leesplezier geïnspireerd. Hoe liever ik een boek lees, hoe liever ik het bespreek. Lezen is mijn lieve leven, schrijven is het metier waarvan ik leef.
De uitgeefsters en ik maakten voor deze bundel een keuze uit mijn verzameling boekenstukken. Het is niet toevallig dat de stukken die we afwezen, weliswaar ook over interessante vrouwen gaan, maar niet over interessante boeken. Ik zou zelfs meer zeggen: ik ben Marie-Caroline de Berry – eerder nooit van gehoord – pas een interessante vrouw gaan vinden omdat Fréderic Bastet een interessant boek over haar heeft geschreven, wat zeg ik, een héérlijk boek, bijna driehonderd bladzijden om van te smullen. 
Ik lees, ik schrijf. Van wie zich aangesproken voelt door mijn bespreking verwacht ik dat zij of hij het boek, de boeken, waarover ik het heb, leest. Biografieën en autobiografieën, maar ook het hele oeuvre van Elisabeth Keesing en het Verzameld Werk van Maria Dermoût. Reken maar, dát is pas rijkdom, tienduizend kostbare dingen.

Dat boekenwijsheid ballast is, ersatz voor eigen ervaring, zul je mij niet horen zeggen, integendeel. Van de vrouwen en hun entourage over wie ik heb gelezen en geschreven, heb ik veel geleerd, levenslessen gekregen. Daarom eindigt het met levenswijsheid.

Recensies

Joke Spaey, divazine.be, 26 november 2002

Brigitte Raskin schrijft Een en al vrouw

Brigitte Raskin is niet bepaald een schrijfster die de wetten der Boekenbeurs - elk jaar in september/oktober een nieuw "product" op de markt gooien - volgt. Gelukkig is er nu een nieuwe bundeling van een aantal van haar scherpzinnige boekbeprekingen uit. Een en al vrouw laat je kennismaken met verrassende biografieën van bijzondere vrouwen. 

Raskin noemt hen femmes fatales. Niet in de zin van verleidsters, maar van vrouwen die "God Lot stevig heeft aangepakt en sterk heeft getekend". Mary Bell (1957) vermoordde op haar elfde twee kleuters. Sensatiekranten weigerden het verhaal dat Mary Bells moeder hun wilde verkopen, maar Bell zelf werd niet minder hard aangepakt door de samenleving en het leven. Ze belandde in een tuchtschool, en werd toen ze op verlof mocht, prompt zwanger. Ze liet een abortus uitvoeren en raakte daarna in een zware depressie. Een leven vol misbruik en verdriet.
Marie-Caroline der Beide Siciliën (1798-1870) werd door het Franse hof uit Italië "geïmporteerd" om samen met Charles dus de Berry voor een wettige Franse troonopvolger te zorgen. Het levensverhaal van "de schele hertogin" wordt in de onverbloemde, moderne woorden van de Nederlandse professor Frédéric Bastet verteld, maar is daarom niet minder barok. Marie-Caroline mocht dan als een adellijke baarmoeder worden beschouwd, ze ontwikkelde zichzelf al snel tot een zelfbewuste vrouw die de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen aan de kaak stelde.     

Aangekleed aapje
Raskin bezit de bijzondere gave om zonder veel hoogdravende woorden in de huid van deze vrouwen te kruipen, of het nu gaat over supermoeder Mia Farrow (1945) en het verhaal waarom ze haar adoptiedochter aan haar eigen man Woody Allen verloor, of Alma Mahler (1879-1964), die haar dienstbaarheid tegenover haar man Gustav als de lotsbestemming van de vrouw zag. Iets wat allerminst betekende dat Alma niet wist of deed wat ze wilde: ze ging voluit voor een turbulent zinnelijk leven op het scherp van de snee.
Voor de Nederlandse schrijfster en historica Elisabeth Keesing (1911) vatte Raksin een diepe bewondering op toen ze in de Anna Bijns-Prijs 1993-jury zetelde. Keesing moest al in haar jeugd met de vooroordelen tegenover slimme vrouwen afrekenen, maar liet zich door weinig afschrikken. Want schreef ze in haar boek over geleerde zeventiende-eeuwse vrouwen (Het volk met lange rokken) niet dat mannen naar deze vrouwen keken "als naar een aangekleed aapje"?
Raskins besprekingen van de biografieën van Mary Bell, Anne Frank (1929-1945), Marie Bashkirtseff (1858-1884), Marie-Caroline de Berry, Franziska Schanzkowska (1896-1984), Mia Farrow, Alma Mahler, Elisabeth Keesing en Maria Dermoût (1888-1962) vormen alvast een prima aanzet om op zoek te gaan naar de vrouwen uit de boekbesprekingen.

Uitgaven

Brigitte Raskin, Een en al vrouw
schilderijen Rineke Marsman
96 blz.
Brokaat, 2002

• Een en al vrouw is rechtstreeks te verkrijgen bij Brigitte Raskin, € 7,5, verzending inbegrepen. Bestellen via Contact, betalen op 000-0533629-32.

Extra's

In Een en al vrouw komen de volgende BOEKEN aan bod:

Gitta Sereny, Schreeuw om hulp
Het verhaal van Mary Bell, een kind dat doodde
Oorspronkelijke titel
Cries Unheard, The Story of Mary Bell
Vertaald uit het Engels
door Meile Snijders en Pim van Tol
Balans, Amsterdam, 1998

Carol Ann Lee, Anne Frank 1929-1945
Pluk rozen op aarde en vergeet mij niet
Oorspronkelijke titel
Roses from the earth. The Biography of Anne Frank
Vertaald uit het Engels
door Mark Benninga, Michael Eenhoorn, Han Meyer,
Meile Snijders en Bab Westerveld
Balans, Amsterdam, 2000

Melissa Müller, Anne Frank. De biografie
Oorspronkelijke titel
Das Mädchen Anne Frank. Die Biographie
Vertaald uit het Duits door Gerda Meijerink
Bert Bakker, Amsterdam, 2000

Marie Bashkirtseff, Waarom zou ik liegen
Een keuze uit haar dagboeken, 1873-1884
Gekozen, vertaald en van een nawoord
voorzien door Marianne Kaas
Privé-Domein nr. 215
De Arbeiderspers, Amsterdam, 1997

Frédéric Bastet, De schele hertogin
Gedenkschriften van Marie-Caroline de Berry
Querido, Amsterdam, 2000

Fréderic Bastet, Helse liefde
Biografisch essay over Marie d’Agoult,
Frédéric Chopin, Franz Liszt en George Sand
Querido, Amsterdam, 1997

Mary Morrissy, De pretendente
Oorspronkelijke titel The pretender
Vertaald uit het Engels door Joop van Helmond
De Arbeiderspers, Amsterdam, 2000

Mia Farrow, Wat geweest is. Memoires
Oorspronkelijke titel
What Falls Away, A Memoir
Vertaald uit het Engels door Gerard Grasman
Forum, Amsterdam, 1997

Alma Mahler, Het is een vloek een meisje te zijn
Een keuze uit de dagboeken 1898-1902
Gekozen, vertaald, geannoteerd en van
een voorwoord voorzien door Peter Claessens
Privé-Domein nr. 238
De Arbeiderspers, Amsterdam, 2000

Alma Mahler, Mijn leven
Oorspronkelijke titel Mein Leben
Vertaald uit het Duits door Willem van Toorn
Privé-Domein nr. 161
De Arbeiderspers, Amsterdam, 1989

Françoise Giroud, Alma Mahler
ou l'art d'être aimée
Robert Laffont, Parijs, 1988

Kester Freriks, Geheim Indië
Het leven van Maria Dermoût 1888-1962
Querido, Amsterdam, 2000

Maria Dermoût, Verzameld Werk
Querido, Amsterdam, 1970

en het volledige werk van Elisabeth Keesing
dat is uitgegeven door uitgeverij Querido, Amsterdam