Hartenheer

 

Het geheim van haar stijlvolle boeken is dat de personages wérkelijk deel van haar bestaan zijn gaan uitmaken. Ook deze Deense koning, zo vele eeuwen dood, stapt als vanzelfsprekend haar leven binnen. Op een volkomen natuurlijke wijze mengen zich aldus in haar proza het persoonlijke en het algemene, het bestaan van alledag en de grote geschiedenis. Zoals bij haar ook studie én inspiratie, speurtocht én reisverhaal samengaan. Op die manier schiep zij in feite een eigen niche in de literatuur, een nauwelijks door anderen te imiteren genre.

Hans Warren

Over het boek

Brigitte Raskin onderneemt zoektochten naar mensen van wie het leven haar fascineert en met het hare verknoopt raakte. In Hartenheer leidt dat haar naar de zestiende eeuw. Daar volgt ze de levensloop van de Deense Christiaan II, de laatste uniekoning in het noorden. Hij scheen een loser, een kortstondige heerser die in de fout ging. Alles werd hem kwalijk genomen. Dat hij zijn Hollandse liefje Duveke niet verstootte voor het Habsburgse prinsesje dat hij huwde. Dat hij de moeder van Duveke, Sigbrit, het beheer van zijn schatkist toevertrouwde. Dat hij de adel als een stelletje intriganten zag en de bisschoppen hun wereldse allures verweet. Dat hij liever de Bijbel van Luther las dan uitspraken van de paus. Christiaan II werd door het volk op handen gedragen en door de adel verdreven. Waarna hij een balling in de Nederlanden werd, de vijand van landvoogdes Margareta en de vriend van geleerden en kunstenaars. De schrijfster gaat op in hun gezelschap en reist met Christiaan door Europa. Dat is tegelijk haar manier om uit te zoeken wat een vrouw in een man ziet en waarom zij hem over haar hart laat regeren.

Fragmenten

fragment 1

Het sprookje van Duveke, meer hoeft niet voor jou. Net als voor de Denen zelf, die van hun meest tragische koning alleen onthouden dat Duveke zijn minnares was en haar moeder Sigbrit de bazige mor van Denemarken werd. Daarom zal ik mijn verhaal maar in liefde verpakken, in die van mij voor jou en in die van Christiaan voor Duveke en van de koningin voor haar koning. Ik maak er een eenvoudig verhaal van over goeden en slechten, kleinen en groten, winnaars en verliezers - het oude verhaal in een nieuwe jas.
Maar het is niet omdat ik de geschiedenis naar mijn hand zet, dat ik haar wil verdraaien. Liefde en toewijding bloeiden, haat en verraad woekerden in het leven van Christiaan, maar geweld, macht en geld beheersten zijn bestaan. Daarom zit er niets anders op dan de bloedige scènes, ingewikkelde intriges en lege schatkisten erbij te nemen.

fragment 2

"Zijn roman is nooit geschreven," stond in het krantenartikel waarin ik met Christiaan Hartenheer kennismaakte. Die schrijf ik dan, besloot ik. Toen ik al volop bezig was, stelde ik vast dat zijn roman wél was geschreven, en nog wel in het Nederlands. A. Den Hertog, Sybrech Willemsdochter, in 1945 verschenen in Leiden, een turf van vijfhonderd bladzijden die het leven van Mor Sigbrit vertelt en verzint. Haar verhaal of dat van Christiaan, dat is hetzelfde. Het boek is volkomen onvindbaar, zelfs in de Amsterdamse Universiteitsbibliotheek. Dat ik toch een exemplaar op de kop tikte, was een mirakel. Volgens de modieuze leesnormen is de roman onleesbaar. Ik hanteer andere normen, las met binnenpret hoe Den Hertog zijn kennis van zaken achteloos in zijn verhaal verwerkte. Echte geschiedenisboeken zijn soms slordiger, en vooral saaier.
Lezen moet nu "als een trein" en alles moet "licht" zijn. Een recensent had het onlangs tegen de stroom in over "archiverend lezen en herlezen". Ik knipte zijn woorden uit en bewaar ze als curiosum.

Recensies

Jacqueline van Leeuwen in Tijdingen uit Leuven, nr. 128, 2002

Hartenheer is een leerrijk, inspirerend en hartverwarmend boek, voor elke geschiedenisliefhebber een must. Niet alleen omdat je zoveel bijleert over het boeiende politieke toneel in de zestiende eeuw, maar ook omdat het plezier van de geschiedbeoefening ervan afstraalt.

Eva Berghmans in De Standaard der Letteren, 8 november 2001

Koning Loser

Met Hartenheer keert Brigitte Raskin terug naar de roeping die haar schrijverschap voorafging, die van lerares geschiedenis. Het boek doet vermoeden dat haar geschiedenislessen erg aanschouwelijk waren.
De Hartenheer uit de titel is de Deense koning Christiaan II (1481-1558), die 77 jaar oud werd maar slechts tien jaar op de troon zat, van 1513 tot 1523. Bijna even lang leefde hij in ballingschap in de Nederlanden en vier jaar langer duurde zijn gevangenschap in eigen land.
Dat in dit boek talloze feiten - de klassiekers uit de geschiedenisles: data, veldslagen, familiebanden tussen vorstenhuizen, nietsontziende huwelijkspolitiek, namen van prominenten - te vinden zijn, ligt voor de hand, maar dat wil nog niet zeggen dat Hartenheer een geschiedenisboek is. Het is veeleer een persoonlijke kroniek. Dat begint al met de onderwerpskeuze: de verteller, een voormalige geschiedenislerares, vertelt hoe ze sympathie opvatte voor Christiaan omdat hij een verliezer was die bovendien onrecht aangedaan werd door de geschiedenis. "Christiaan Tiran" heet hij in Zweden. Voor Margareta van Oostenrijk, de landvoogdes van de Nederlanden, had hij afgedaan op het moment dat hij trouwde met haar nichtje en pleegkind Isabella; zijn minnares, Duveke, was haar een doorn in het oog.
Laat die complexiteit nu net zijn wat Raskin fascineert. Het is niet omdat Christiaan Duveke niet verstoot, dat hij Isabella automatisch tekort doet, suggereert Raskin; na Duvekes dood is hij zijn koningin wel trouw. Het is maar één voorbeeld van hoe Raskin de zwart-wittekening uit de geschiedenisboeken weerlegt. Naast inzichtelijk maakt ze de geschiedenis vooral inleefbaar, waarbij ze opvallend veel aandacht besteedt aan de levensverhalen van de vrouwen.
Buien van nukkigheid, wreedheden in Zweden, besluiteloosheid, alles krijgt een plaats zonder dat de vertelster haar sympathie voor koning Christiaan verliest. Zijn verhaal is in meerdere opzichten ook haar verhaal. Zo vertelt ze geregeld hoe de stukjes van de puzzel in elkaar vielen, welke bronnen ze gevonden heeft, welke plaatsen ze bezocht heeft. Hartenheer is dus ook een beetje een reisverhaal, en zelfs een eerbetoon aan Denemarken, een land dat wij in onze hang naar het zuiden te veel over het hoofd zien, volgens de geschiedenislerares. Af en toe lijkt het reisverhaal wel een verslag van een pelgrimstocht, met zoveel ijver is ze op zoek naar tastbare overblijfselen van de Hartenheer. Aan dergelijke objecten hangt Raskin haar verhaal graag op, vooral portretten inspireren haar vaak bij karaktertekeningen of dienen als inleiding op een anekdote.
Een andere ingreep om de lezer bij de les te houden, zijn de vele vormen waarin het verhaal, hoofdstuk na hoofdstuk, gegoten wordt. Zo is er een erg geslaagde "tragedie". Verschillende stemmen, van mensen in de haven, in de herberg, in het paleis, becommentariëren de aankomst van Isabella in Denemarken. Voorts zijn er onder meer een kroniek, een reisverhaal, een verdedigingsrede; sommige vormen, zoals het filmscenario, zijn iets minder geslaagd, maar het is in elk geval een werkbare techniek om de geschiedenis levendig te houden.
Er is ook een externe reden voor de sympathie van de geschiedenislerares voor Christiaan: tussen de regels laat ze verstaan dat haar eigen hartenheer, haar geliefde die naamloos blijft, in complexiteit niet onderdoet voor de Deense hartenheer. Ze schrijft het verhaal als een cadeau voor hem en na elk hoofdstuk voegt ze een brief aan hem in.
Die brieven zijn natuurlijk expliciet persoonlijk, maar ook in de rest van het boek voel je constant de aanwezigheid van de vertelster. In opmerkingen, maar zelfs in de nogal zakelijke verslagen van de zoveelste veldslag of machinatie. De stijl is haar stem: helder, sprankelend, vinnig, in korte zinnen en eenvoudige bewoordingen, soms op het naïeve af. Het is even wennen: een koningsverhaal, zo helder en licht verpakt dat je het bij momenten leest als een sprookje van de - geregeld geciteerde - Hans Christian Andersen.

Uitgaven

• Brigitte Raskin
  Hartenheer
  Van Halewyck, 2001
  
  

• Brigitte Raskin
  Hjerterkonge, in het Deens vertaald door Hans Christian Fink
  Aschehoug, 2004

• Brigitte Raskin
  Hjerterkonge, Audio Book
  AV Forlaget Den Grimme Ælling, 2005